Málteigurin

Vitlíki og 'vittlíki' eru bæði í lagi
18-12-2023
Ársins orð er vitlíki, og framburðurin kann vera við bæði longum og stuttum i: [vi:t] og [vɪt]. Nýggjaru orðini tykjast at leggja seg eftir longra framburðinum

Umboð fyri Málráðið, Føroysk miðlafólk og Føroyamál valdu ársins orð, sum er vitlíki.

Alt fyri eitt tók kjak seg upp um hetta orðið, og millum annað um hvussu tað skal framberast: vittlíki ella viitlíki.

Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, at í eldri samansettum orðum er vit- stutt framman fyri hjáljóð: vitleysur. Tú sært, at eitt ljóð er langt, um eitt kolon stendur aftanfyri: [vi:t].

Men í nýggjari samansettum orðum er vanliga langt i: /vi:tborin/ (og ikki /vibborin/, sum tað hevði blivið við stuttum i), /vi:tlítil/, har seinni liður byrjar við l, eins og /vittloysi/.

Onnur dømi: viitmikil, viitsnjallur, viitskapur.

Vittlíki við stuttum i fylgir eldri siðvenju, og viitlíki við longum i fylgir nútíðar siðvenju.

- Vel sjálv/-ur. Eg sigi viitlíki, sigur Elin Henriksen.

 

Tabu og morreyður

Lurtari spyr, um orðið, tabu, verður framborið við longum a ella longum u.

- Orðið tabu /ta:bu/ stavar úr polynesiskum. Hvussu tað har verður framborið, finni eg ongastaðni, men á norðurlendskum er siðvenja at frambera orðið við herðing á fyrsta stavilsi og longum a: /ta:bu/, sigur Elin Henriksen.

Ein annar lurtari spyr, hvørjum morreyður kemur av.

Upprunin til orðið morreyður er mó-reyður, har mó er tað, sum við skerping eitur mógvur. Orðið er skylt við mýru, mýrulendi.

Mógvur:
plantuleivdir leggjast niður í svørðin og verða so við og við til mold. Undir serligum umstøðum verður mógvur og ikki mold; mógvur er tað, sum fyrr varð skorið til torv. Liturin á mógvi er myrkari enn á mold, harav orðið mó-reyður, morreyður.

 

Ovurnýtsla av orðum

Tvey onnur orð, sum eru til viðgerðar í hesi sending hava tað í felag, at vit brúka tey næstan ov nógv. Tað er orðið onkursvegna og orðingin í mun til.

Elin Henriksen leggur dent á, at tá ið tað kemur til orðingina, í mun til, at vit kunnu bert brúka hana, um tað er í samanabering við okkurt annað. Har skal vera onkur samanhangur.

Dømi:

  • Troyggjan er bílig í mun til tað arbeiðið, sum er lagt í hana. Her samanbera vit arbeiði og úrslit.


Ella at samanbera støddir:

  • Um Óli er 1,70 m høgur, Per er 1,80 m høgur, og Niels er 1,90 m, so er Per høgur í mun til Óla, men ikki í mun til Niels.

Í mun til verður mangan brúkt alt, alt ov nógv, eisini har einki er at samanbera. 'Eg lati meg í í mun til veðrið' > Eg lati meg í eftir veðrinum.

 

Gleðilig jól

Og jólini nærkast, men nær ynskja vit gleðilig jól?

- Eru tað fólk, vit síggja hvønn dag, ella ringja til at biðja gleðilig jól, so gera vit tað jólamorgun, og allan jóladag, kanska eisini annan jóladag. Men eru tað fólk, sum vit ikki vænta at hitta aftur fyrr enn eftir jóladag, so kunnu vit saktans biðja gleðilig jól nú, eina viku undan jólum, sigur Elin Henriksen.

 

Málteigurin ynskir øllum gleðilig jól og gott nýggjár.
 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024
Millum ung hoyrist nýggjur málburður, har tey millum annað siga: 'Tað áhugar meg' heldur enn 'eg havi áhuga' ella 'hatta er áhugavert'
22-01-2024