Málteigurin

Søgan um hálvhosurnar
29-11-2023
Eitt av evnunum í dagsins sending er, hví tað eitur hálvhosur. Hoyrið Elina Henriksen greiða frá áhugaverdu søguni um hálvhosur

Lurtari spyr Málteigin, hvat hálvhosur eru samanbornar við hosur, og hóast spurningurin kann tykjast at vera stuttur, so er søgan um hálvhosurnar nakað longri, men sera áhugaverd.

- Fyrst er at siga, at fyrr var greiður skilnaður: menn nýttu hosur, og konur nýttu sokkar, sigur Elin Henriksen, málkøn. 

Longdin á hosunum má samsvara við longdina á brókunum. Upprunaliga var plaggið í tveimum, brøkur niður á lærið og so hosur upp á lærið.

T.d. á týskum eita buksur enn tann dag í dag “Hosen”.

Tey elstu okkara minnast kanska, tá ið knæbuksur vóru vanligar – tær er varðveittar í føroysku klæðunum. Tá koma hosurnar upp undir knæ. Hálvhosur røkka bara upp á hálvan leggin – helvtina av undanfarnu hosum.

Á donskum nevndar halvstrømpe.

 

Tí ella ta

Tað er vorðið nærum gerandiskostur at hoyra formin "tí", har tað eigur at vera "ta" (Stavað við ongum ð)

So sum "Eg sá tí gentuna í gjár." heldur enn "Eg sá ta gentuna í gjár".

- Ein stórur vansi við at siga tí í hvønnfalli er, at tað økir um vandan fyri at blanda saman hvønnfall og hvørjumfall. Tí hoyrir til hvørjumfall í øllum trimum føllum: tí manninum, tí konuni, tí barninum. Í hvønnfalli: tann mannin, ta konuna, tað barnið.

 

Nógv ymisk evni

Í hesi sending eru nógv ymisk evni á skránni.

Ein spyr um eitt føroyskt orð fyri frustreraður, og vit umrøða, hví tað eitur norðmenn, tá ið vit siga finnar, danir og sviar.

Eisini verður tosað um annað og Anna, hvat av orðunum hevur ð og ikki, munin á fyrr og áður, um fótsúkklu, um tað eitur á ella við Norðskála, um mann sigur: so leggur eingin merki til mín ella meg og at enda tosa vit um orðið, viðeiriligur.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Um føroyskum máli skal vera lív lagað, ræður fyrst og fremst um at vera góður við tað. Elin Henriksen og Solby Christiansdóttir taka samanum í seinasta Málteiginum
29-04-2024
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024