- Tíðindi, mentan og ítróttur
Málteigurin
Sagnorð og føll
18-09-2023
Tað er ymiskt, hvørjum føllum ymisk sagnorð stýra. Uttan at hugsa okkum um siga vit at vaska bilin, men vaska barninum. Hví er tað so? Elin Henriksen greinar sagnorð og føll
Nær er tað hvønnfall, og nær er tað hvørjumfall?
Tað er ein stórur spurningur, og í dagsins sending tosa vit um sagnorð og føll.
Hví eitur tað til dømis vaska bilin, men vaska mær? Hví ikki vaska bilinum og vaska meg?
Dømi um sagnorð, sum stýra einum falli - annaðhvørt hvønnfalli ella hvørjumfalli:
| HVØNNFALL | HVØRJUMFALL |
| Eg síggi hann. | Eg møtti honum. |
| Eg spyrji hana. | Eg svari henni. |
| Hon biður hann gera soleiðis. | Hon mælir honum til at gera soleiðis. |
| Teir flotaðu bátin. | Teir stýrdu bátinum. |
| Hann lyfti hana upp á land. | Hann lyfti henni uppfrá. |
| Hon heldur ferðslulógina. | Hon heldur barninum í føvninginum. |
| Tú noyðir hann at gera tað. | Tú áleggur honum at gera tað. |
| Tú klæðir teg væl. | Frakkin klæðir tær væl. |
| Mjørkin darvar flogferðsluna. | Mjørkin forðar flogferðsluni. |
| Lærarin lærir børnini at lesa. Børnini læra seg at lesa. |
Lærarin undirvísir børnunum í lesing. |
| Bóndin fóðrar seyðin væl. | Bóndin gevur seyðinum hoyggj. |
| Hann styðjar hana í brattlendinum. | Hann hjálpir henni í brattlendinum. |
| Tey heiðra hann, nú hann fyllir 70. | Tey fagna honum, nú hann fyllir 70. |
Snákingarsagnorð:
Ein heilt serligur bólkur av sagnorðum eru tey sonevndu snákingarsagnorðini, t.d. vaska, greiða, klippa, kína.
Tað serliga við hesum orðunum er, at tey taka hvørjumfall, tá ið talan er um fólk og húsdjór, og annars hvønnfall, greiðir Elin Henriksen, málkøn, frá.
Dømi:
| SNÁKINGARSAGNORÐ | HVØNNFALL | HVØRJUMFALL |
| vaska (tváa) |
Eg vaski bilin. Hon vaskar føturnar á barninum. |
Eg vaski mær. Hon vaskar barninum um føturnar. |
| greiða (kemba) |
Hon greiðir fløkjuna. Hann greiðir línuna. |
Hon greiðir sær. Hon greiðir hundinum. |
| raka | Hann rakar bøin | Hann rakar sær. |
| klippa | Hon klippir runnarnar. | Frisørurin klippir henni. |
| strúka | Hon strýkur klæðini. | Hann strýkur sær um ennið. |
| sleikja | Hon sleikir skálina. | Hon sleikir sær um munnin. |
| klappa | Hon klappar knetti. | Hon klappar honum á kinn. |
| kína | Hann kínir bilin. | Hann kínir kettuni. |
| mjólka | Tey mjólka landskassan. | Tey mjólka kúnni. |
Sjáldsom orð
Umframt føll viðgera vit orðini, handdragin /hannrajin/ og krakel.
Málteigurin
Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd.
Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024
Millum ung hoyrist nýggjur málburður, har tey millum annað siga: 'Tað áhugar meg' heldur enn 'eg havi áhuga' ella 'hatta er áhugavert'
22-01-2024