Málteigurin

Pisa var ein nýklaktur studentur
19-06-2023
Fyrr hóskaði myndin av pisu sera væl til føroyskar studentar, tí tey ungu vóru klár at fara á flog úr reiðrinum til Danmarkar at lesa víðari. Myndin er øðrvísi í dag

Í hesum døgum fáa lesandi á miðnámi sínar húgvur og síni prógv, og tí eru pisur at síggja nógvastaðni. Pisufundir verða hildnir í hesi vikuni, og lokna útbúgvingin skal hátíðarhaldast. Men tá hvørvur orðið pisa, tí veitslurnar eita húgvuveitslur. Hví man tað vera?

Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, at orðið pisa varð upprunaliga nýtt um nýklaktar studentar.

At nevna nýútbúgvin fyri nýklakt, er ikki serføroyskt; da. nyudklækkede studenter. Tey fyrstu nógvu áratíggjuni við føroyskum studentum hóskaði myndin av pisu væl: klár at fara á flog úr reiðrinum, tí at kalla allir studentar fóru uttanlands at lesa.

Men tey vóru fá, sum fingu studentsprógv. T.d. fyrst í 1970'unum vóru tað umleið 10 % av einum árgangi, sum fingu studentsprógv, ið tá var einasta miðnámsútbúgving. Og fyri ta tíð enn færri.

- Nú á døgum verður eingin útbúgving nevnd studentaskúli, alt er blivið til miðnámsskúlar; eisini gymnasialt miðnám. Tað vil siga, at orðið pisa, sum varð knýtt at studentum, hevur einki longur beinleiðis at knýta seg at, sigur Elin Henriksen og leggur afturat, at hon sær broytingina frá at siga pisuveitsla til húgvuveitsla sum eina natúrliga avleiðing av avgerðini um at gera studentaskúlarnar til miðnámsskúlar, ið eisini fevna um aðrar miðnámsútbúgvingar.



Nísa á grønlendskum

Í Grønlandi verður nísa kallað niisa - tað er hvalurin, sum danir rópa marsvin og á latíni eitur Phocaena Phocaena. Man tað vera so, at niisa er lániorð úr føroyskum ella er tað øvugt, spyr lurtari.

Nísa eitur á norskum nise, á íslendskum hnísa og á hetlendskum (norn)nisek. Hnísa á fornnorrønum. Heitið er eftir ljóðinum, sum nísa ger, og orðið er m.a. skylt við at gnísta og at gnisa.

Serliga heitið niisa víkur so nógv frá øðrum grønlendskum hvalanøvnum, at tað er lítið at ivast í, at talan er um norrønt tøkuorð. Men um tað er komið við norðmonnum, íslendingum ella føroyingum er ilt at siga, greiðir Elin Henriksen frá.

 

Grettur ikki og dysjadólgur

Lurtarar spyrja, hví vit siga tað grettur ikki, og hvat ein dysjadólgur er.

Harafturat tosa vit eisini um ríðingar/bíðingarhøll ella ríði/bíðihøll, um gingið úttalast við [gji] í báðum endum og um tað eitur at ráða ella bestemma.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Um føroyskum máli skal vera lív lagað, ræður fyrst og fremst um at vera góður við tað. Elin Henriksen og Solby Christiansdóttir taka samanum í seinasta Málteiginum
29-04-2024
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024