Urtagarður, havi og kálgarður

17-05-2021

Gamalt var at siga kálgarður um tað, ið vit í dag kalla urtagarður ella havi. Málteigurin viðger urtagarðsorð hesa ferð

Stóra evnið í Málteiginum hesa ferð er urtagarðsorð. Elin Henriksen, málkøn, greiðir soleiðis frá:

Lítið er at ivast í, at føroyingar hava velt grønmeti líka síðan landnámstíð. Tað gamla heitið var kálgarður men har vóru ikki einans røtur veltar. Í kálgarðinum vóru ymisk sløg av grønmeti og urtum. Men røtur (sum eru nær í ætt við kál) man vera eitt tað, sum nógv var velt av. Grønkál veksur eisini heilt væl í Føroyum. Vit hava eisini orðini kálhagi og rótakál.

Í seðlasavninum eru gamlir seðlar, har kálgarður stendur at vera tað sama sum urtagarður ella da. have. Kálgarður er elligamalt heiti, vit kenna tað úr fornnorrønum, har tað var brúkt um tað, sum nú verður nevnt 'havi'.

Vit kunnu ikki tosa um at grógva plantur og grønmeti. Vit kunnu planta, sáa, velta, dyrka, gróðurseta, seta niður. Og so kunnu urtirnar og trøini grógva væl. Og ivast tú í øllum hesum orðunum, brúka so dyrka.

Varðveita og írasáð
Umframt urtagarðsorð viðgera vit eisini orðið, varðveita, og nær tað er rætt at brúka hetta orðið.

Eisini verður lurtaraspurningur, um, hvaðani eyknevnið, írasáð, stavar, svaraður.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.

Ivast tú, sig heldur vaksa og minka enn hækka og lækka

Tað er vorðið vanligari at siga hækkar og lækkar enn fyrr. Ivast tú, sig so heldur veksur og minkar enn hækkar og lækkar, sigur Elin Henriksen, málkøn

16-10-2023

Tøkulag og tøkugjald

Í orðum sum tøkulag og tøkugjald kemur orðið, tøku-, av orðinum taka. Sagnorðið verður gjørt um til eitt navnorð og sett saman við øðrum

09-10-2023

Millum, til, vegna, innan, uttan og føll

Í gomlum døgum stýrdu fyrisetingarnar millum, til, vegna, innan, uttan hvørsfalli, men í dag stýra tær eisini hvønnfalli - tó ongantíð hvørjumfalli

02-10-2023

Einki eitur voksin ella voksið

Á føroyskum eitur einki voksin ella voksið, tá ið vit tosa um vøkstur. Børnini eru vaksin síðan seinast, og talið er vaksið, staðfestir Elini Henriksen

25-09-2023

Sagnorð og føll

Tað er ymiskt, hvørjum føllum ymisk sagnorð stýra. Uttan at hugsa okkum um siga vit at vaska bilin, men vaska barninum. Hví er tað so? Elin Henriksen greinar sagnorð og føll

18-09-2023

At vera sjálv er ikki at vera einsamøll

Orðini sjálv/ur og einsamøll/mallur verða ofta blandað. Ert tú sjálv inni, ella ert tú einsamøll inni? Elin Henriksen, málkøn, greinar munin

11-09-2023

Tol og tolsemi eru hvør sítt

Tá ið vit vísa tolsemi, eru vit rúmlig og góðtakandi, meðan tol merkir at vera tolin. Hesi bæði, tol og tolsemi, verða ofta blandað

04-09-2023

Boðsháttur og ynskisháttur

Ynskisháttur verður so at siga bert brúktur í føstum orðasambondum, og tí er næstan altíð talan um boðshátt, sum hevur ð í fleirtali. Latið bara vera við at hugsa um ynskishát

26-06-2023

Pisa var ein nýklaktur studentur

Fyrr hóskaði myndin av pisu sera væl til føroyskar studentar, tí tey ungu vóru klár at fara á flog úr reiðrinum til Danmarkar at lesa víðari. Myndin er øðrvísi í dag

19-06-2023

Á føroyskum vakna og steingja vit

At vakna upp og steingja upp eru dømi um danismur, tí á føroyskum siga vit vanliga, at vit vakna, og vit steingja. Einki upp verður lagt afturat

12-06-2023

Danismur í Málteiginum

Størsti parturin av sendingini er um danismur. Orðingar sum "hetta skal síggjast í ljósinum av", "Føroyar eru komnar í ringt ljós" og aðrar eru til viðgerðar

05-06-2023

At bera halakukk

At vera borin halakukk er vanlig orðing á føroyskum. Vit tosa um upprunan til orðið

22-05-2023