Petur og Brandur hava hvør sítt bendingarmynstur

13-09-2021

Hví bendist Brandur: Brandur, Brand, Brandi, Brands, men Petur bendist ikki Petur, Pet, Peti, Pets. Talan er um hvør sítt bendingarmynstur, sigur Elin Henriksen, málkøn

Tað ber illa til at siga 'hví', annað enn at talan er um ymiskar bendingar, tá tað snýr seg um, hvussu nøvn sum Petur/Pætur og Brandur/Teitur bendast, greiðir Elin Henriksen frá.

Tann vanligara bendingin er, at -ur er hvørfalsending og ikki bendingarending:
Brandur, Finnur, Leivur, Teitur, Gundur, Bárður ...
Eg sá Brand, Finn, Leiv, Teit, Gund, Bárð ...
Hjá Brandi, Finni, Leivi, Teiti, Gundi, Bárði ...

Hin bendingin, har -ur er partur av stovninum, er galdandi fyri nøvn sum til dømis:
Pætur, Petur, Øssur, Aleksandur, Artur, Baldur ...
Eg sá Pætur, Øssur, Aleksandur, Artur, Baldur ...
Hjá Pæturi, Øssuri, Aleksanduri, Arturi, Balduri ...

Í sendingini verður eisini tosað um hessju og turkilag, havhest og náta og um tað eitur at tendra og sløkkja til dømis ein krana.

Flytir/flytur
Sagnorðið, flyta, sæst ofta við endingini, -ir, í nútíð, hóast orðið eigur at stavast við -ur. Hetta kann koma av, at meginreglan er, at sagnorð fáa -ir í nútíð, tá ið tey eru veikt bend og hava tátíðarendingarnar -di ella -ti.

Men har eru nógv undantøk, so í staðin verður ein tummilsregla nýtt í staðin, og hon sigur, at er ljóðskifti, so er endingin -ur, minnir Elin Henriksen á.

Dømi: selur - seldi, krevur - kravdi, flysur - flusti.
flyta bendist sum flysa, har er ljóðskifti (flusti), og nútíð endar við -ur.

Og síðan er eitt undantak frá tummilsregluni 'ljóðskifti > -ur' er, at vit seta ikki -ur aftan á j, og tí verður tað -ir: flekir - flakti, berjir - bardi.

Rætting

Í sendingini hesa ferð komu boð frá lurtara, sum vildi vera við, at havhestur eitur Fulmar/Follmar á latíni og samansett av hesti/fyli og havi/sjógvi, og helst er tað tí, at vit siga havhestur ...

Hetta er tó ikki rætt, tí eftir sendingina fingu vit eina rættleiðing sendandi. og hana hava vit gjørt av at seta niðanfyri:

Onkur lurtari hevði ta viðmerking at latínska heitið á náta/havhesti var fulmarus, og at "ful" skuldi merkja hestur og "mar" skuldi merkja hav. Hetta er skeivt.
Fuglurin æt fúlmar á norrønum, og tað latínska heitið er tikið beint úr norrønum, har tað merkti 'fúlur mási' (sum helst sipar til luktin).

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.

Fríðrikur er elligamalt

Nýggi kongurin eitur Fríðrikur 10. akkurát sum abbin æt Fríðrikur 9., og tí er tað ikki nýtt, at kongur verður róptur Fríðrikur á føroyskum

15-01-2024

Bein klokka er vorðin røtt

Fyrr var púra vanligt at brúka orðið, bein ella beint, um nakað, sum er rætt. Til dømis var vanligt at siga: bein klokka er 11.07

08-01-2024

Vitlíki og 'vittlíki' eru bæði í lagi

Ársins orð er vitlíki, og framburðurin kann vera við bæði longum og stuttum i: [vi:t] og [vɪt]. Nýggjaru orðini tykjast at leggja seg eftir longra framburðinum

18-12-2023

Munur er á 'tá ið' og 'tá'

Hóast 'tá' líkist nógv 'tá ið' og verður brúkt oftari og meira enn 'tá ið', so er munur á hesum. Vit eiga at skilja ímillum 'tá' og 'tá ið', sigur Elin Henriksen, málkøn

11-12-2023

At leggja hond á er harðskapur

Tað er munur á at leggja hond á og hondina á. Tað fyrra merkir harðskapur uttan so at tilskilað verður, hvørs hond talan er um. Til dømis prestsins hond

04-12-2023

Søgan um hálvhosurnar

Eitt av evnunum í dagsins sending er, hví tað eitur hálvhosur. Hoyrið Elina Henriksen greiða frá áhugaverdu søguni um hálvhosur

29-11-2023

Flóvur er føroyskt orð

Lurtari spyr, um orðið flóvur er føroyskt ella ikki, og hvussu tað stavast, um so er

20-11-2023

Vit mugu góðtaka, at flestu starvsheiti eru kallkyn

Á føroyskum eru nógv starvs- og útbúgvingarheiti kallkyn, og tað noyðast vit at góðtaka, heldur Elin Henriksen, málkøn

13-11-2023

Framleiða skúgvar onnur orð til viks

At framleiða verður meira og meira brúkt, meðan onnur vanlig orð verða skúgvað til viks, heldur lurtari

06-11-2023

Ov nógv u

Vit eru farin at skriva -u har, sum -i eigur at vera. Dømi sum enduliga, náttuna og hurðuna vísa eina ovurnýtslu av -u

31-10-2023

At tapa fyri eitt lið og fyri einum liði eru hvør sítt

Tað er stórur merkingarmunur, tá ið tosað verður um eitt lið, sum hevur tapt fyri einum liði ella tapt fyri eitt lið. Her sæst væl, hvussu nógv røtt bending hevur at siga

23-10-2023

Ivast tú, sig heldur vaksa og minka enn hækka og lækka

Tað er vorðið vanligari at siga hækkar og lækkar enn fyrr. Ivast tú, sig so heldur veksur og minkar enn hækkar og lækkar, sigur Elin Henriksen, málkøn

16-10-2023