Málteigurin

Urtagarður, havi og kálgarður
17-05-2021
Gamalt var at siga kálgarður um tað, ið vit í dag kalla urtagarður ella havi. Málteigurin viðger urtagarðsorð hesa ferð

Stóra evnið í Málteiginum hesa ferð er urtagarðsorð. Elin Henriksen, málkøn, greiðir soleiðis frá:

Lítið er at ivast í, at føroyingar hava velt grønmeti líka síðan landnámstíð. Tað gamla heitið var kálgarður men har vóru ikki einans røtur veltar. Í kálgarðinum vóru ymisk sløg av grønmeti og urtum. Men røtur (sum eru nær í ætt við kál) man vera eitt tað, sum nógv var velt av. Grønkál veksur eisini heilt væl í Føroyum. Vit hava eisini orðini kálhagi og rótakál.

Í seðlasavninum eru gamlir seðlar, har kálgarður stendur at vera tað sama sum urtagarður ella da. have. Kálgarður er elligamalt heiti, vit kenna tað úr fornnorrønum, har tað var brúkt um tað, sum nú verður nevnt 'havi'.

Vit kunnu ikki tosa um at grógva plantur og grønmeti. Vit kunnu planta, sáa, velta, dyrka, gróðurseta, seta niður. Og so kunnu urtirnar og trøini grógva væl. Og ivast tú í øllum hesum orðunum, brúka so dyrka.

Varðveita og írasáð
Umframt urtagarðsorð viðgera vit eisini orðið, varðveita, og nær tað er rætt at brúka hetta orðið.

Eisini verður lurtaraspurningur, um, hvaðani eyknevnið, írasáð, stavar, svaraður.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024
Millum ung hoyrist nýggjur málburður, har tey millum annað siga: 'Tað áhugar meg' heldur enn 'eg havi áhuga' ella 'hatta er áhugavert'
22-01-2024
Nýggi kongurin eitur Fríðrikur 10. akkurát sum abbin æt Fríðrikur 9., og tí er tað ikki nýtt, at kongur verður róptur Fríðrikur á føroyskum
15-01-2024